Lễ hội Dinh Cô từ lễ vía cô dần phát triển thành lễ hội với ý nghĩa cầu an trên biển, cầu quốc thái dân an. Đây là một trong những lễ hội lớn ở vùng biển Nam bộ, tổ chức tại Di tích Dinh Cô - Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia, nằm dưới chân núi Thùy Vân, Thị trấn Long Hải. Lễ hội diễn ra từ ngày 10, 11 và 12 tháng 2 âm lịch hàng năm.
Tương truyền
Tương truyền cách đây 2 thế kỷ, một trinh nữ tên Lê Thị Hồng (tục danh Thị Cách), quê ở Tam Quan (Bình Định) hay theo cha vào vùng Bà Rịa, Gò Công buôn bán và rất yêu cảnh, mến người, không muốn rời xa vùng đất phía Nam. Cô giàu lòng nhân ái, nhưng chẳng may bị lâm nạn tại Hòn Hang trong một lần theo cha ra biển. Khi đó, Cô vừa tròn 16 tuổi. Ngư dân địa phương đã chôn cất Cô trên đồi Cô Sơn và lập miếu thờ ngoài bãi biển.
Sau nhiều năm, Cô về báo mộng giúp dân làng vượt qua nhiều khó khăn, dịch bệnh, giúp đỡ ngư dân có những chuyến biển thuận lợi, đầy tôm cá. Đến năm 1930, để làm cho danh hiệu “Long Hải thần nữ bảo an chính trực, nương nương chi thần” thêm phần rạng rỡ, ngư dân Long Hải dời miếu Cô lên núi Kỳ Vân. Đây cũng là nơi Dinh Cô tọa lạc đến ngày nay.
Di sản Văn hóa Phi vật thể cấp quốc gia
Lễ hội Dinh Cô (còn gọi là vía Cô) là một trong những lễ hội nước lớn nhất của ngư dân vùng biển Nam Bộ. Lễ hội này thuộc loại hình tín ngưỡng thờ Mẫu - Nữ thần, cũng là sự kết hợp của lễ hội cầu ngư với tục thờ cúng Thần biển (Bà Thủy Long, cá voi).
Sự kiện Lễ hội Dinh Cô được Bộ VHTT-DL công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia tại Quyết định số 237/QĐ-BVHTTDL vào ngày 14/02/2023 là một dấu ấn, điều kiện thuận lợi để huyện phát triển loại hình du lịch tâm linh đến với du khách trong và ngoài tỉnh. Qua đó, góp phần phát triển du lịch của địa phương; phát huy tiềm năng, lợi thế về giá trị tài nguyên du lịch, cho các nhà đầu tư, kinh doanh trong lĩnh vực du lịch.
Lễ hội Dinh Cô diễn ra với nghi thức cổ truyền ngày càng long trọng, cầu cho mưa thuận, gió hòa, quốc thái, dân an. Chính sự hiển linh của Cô được truyền tụng giữa người này với người khác, được làm chứng và trải nghiệm khi họ tới đây cúng bái và cầu nguyện những điều được Cô giúp đỡ, phù hộ, che chở đã thu hút ngày càng nhiều người đến với lễ hội Dinh Cô.
Lễ hội truyền thống
Hàng năm, theo nghi lễ truyền thống, từ sáng sớm ngày 12/2 (Âm lịch), các ghe thuyền sẽ quay hướng ra biển làm lễ Nghinh Cô. Một chiếc ghe của dân chài đi biển giỏi nhất trong năm sẽ được chọn dẫn đầu. Phía trên ghe có ngai, long vị Cô cùng các vị trong ban nghi lễ, bô lão cao niên với trang phục trang nghiêm và đội lân sư rồng.
Trong tiếng trống vang trời, đoàn ghe thuyền nối nhau ra khơi. Đi khoảng 2-3 hải lý, nhắm chừng tới nơi Cô tử nạn ngày xưa, ông chánh bái sẽ bắt đầu nghi lễ rước Cô cùng các vị thần linh, ông bà tổ tiên về dinh ăn giỗ.
Trong những ngày lễ hội Dinh Cô - Long Hải, khu di tích lịch sử - văn hóa Dinh Cô được trang hoàng rực rỡ, trang nghiêm. Tàu, thuyền của ngư dân treo đèn, hoa lộng lẫy, cùng tập trung hướng vào Dinh Cô thực hiện nghi thức “Chầu Cô”. Khi màn đêm buông xuống, những chiếc tàu, thuyền chiếu sáng cả một góc trời bày tỏ lòng thành kính với Cô cùng mong cầu được phù hộ, giúp đỡ cho thuyền ghe nhiều tôm cá.
Lễ hội Dinh Cô bao gồm phần Lễ và phần Hội.
Về phần Lễ
Trước ngày chánh lễ (mùng 10 và 11/2 âm lịch) có những đêm hội hoa đăng trên biển. Hàng vạn ghe thuyền kết hoa đăng rực rỡ đậu kín bên bờ biển, hướng mũi vào Dinh Cô. Từ ngày chánh lễ (12/2 âm lich), từ sáng sớm các ghe thuyền quay hướng ra biển làm lễ Nghinh Cô.
Một chiếc ghe của dân chài được coi là đi biển giỏi nhất trong năm được chọn dẫn đầu,trên có ngai, long vị Cô cùng các vị trong ban nghi lễ,các bô lão cao niên với lễ phục trang nghiêm và đội lân sư rồng. Đoàn ghe thuyền nối nhau ra khơi trong tiến trống vang trời. Đi khoảng 2-3 hải lý, nhắm chừng tới nơi Cô tử nạn ngày xưa, ông chánh bái bắt đầu nghi lễ rước Cô cùng các vị thần linh, ông bà tổ tiên cùng về dinh ăn giỗ.
Về phần Hội
Trong 3 ngày nay ở lễ hội Dinh Cô, người địa phương và du khách sẽ thức thâu đêm,suốt sáng với những lễ hội đặc trưng như thả đèn hoa đăng,đánh trống,chiêng,đua thuyền và hát "bả trạo".
Trong ngày lễ, Dinh Cô được trang hoàng hết sức rực rỡ, trang nghiêm, có chăng đèn kết hoa. Các nhà trong vạn ghe đều đặt bàn hương, trên có nhang đèn, bánh trái, mâm xôi... ban đêm có treo đèn lồng. Các tàu thuyền của ngư phủ đều đậu ờ bến, mỗi chiếc đều treo đèn giấy nhiều màu, kết hoa từ mũi đến lái, kể cả cột buồm. Những chiếc thuyền ghe từ các làng cá như Long Hải, Phước Hải, Phước Tỉnh, Vũng Tàu và một số thuyền ghe từ miền Trung vào đều trở nên rộng lẫy. Vì thế, ban đêm ở đây hiện ra cảnh nhộn nhịp huy hoàng của hội hoa đăng. Thuyền ghe nào ở đây cũng hướng mũi vào trước Dinh Cô thực hiện nghi thức "Chầu Cô".
Khi đêm xuống những chiếc thuyền ghe chiếu sáng một góc trời. Ngư dân tin rằng khi thuyền của họ về chầu Cô, nếu trang trí đẹp cũng có nghĩa là bày tỏ lòng thành kính chân thành với Cô cùng với sự mong cầu Cô phù hộ, giúp đỡ cho thuyền ghe nhiều tôm cá. Chính từ quan niệm ấy cho nên tất cả các thuyền ghe đều thi đua trang trí thuyền ghe của mình sao cho đẹp nhất, tạo nên một vùng biển với hàng trăm chiếc ghe trang trí đủ màu sắc.
Trong những ngày diễn ra lễ hội Nghinh Cô ở Bà Ria Vũng Tàu có các đoàn hát về diễn tuồng và hát bội. Các vở diễn cũng có nội dung giống như các vở diễn trong lễ Nghinh Cô. Ngoài ra, người ta còn tổ chức múa lân sư rồng, múa bông (mâm ngũ sắc, mâm vàng, mâm bạc) và các trò chơi dân gian khác như thi bắt cá, bắt lươn và các môn thi đua thuyền, đua thúng… Các trò chơi dân gian này thường thu hút đông đảo thanh niên ngư dân trong lòng tham gia. Vì vậy mà trò chơi này thường diễn ra rất hào hứng và sôi nổi vì sự cổ vũ nhiệt tình của người xem, giúp cho lễ hội thêm phần náo nhiệt và hấp dẫn.
